Αρδευτικά δίκτυα: Ανάγκες – Προοπτικές

admin
article image
19 Dec, 2017

Καθηγητής Νικόλαος Δέρκας

Αντιπρύτανης ΓΠΑ

Το νερό είναι ένας από τους βασικότερους φυσικούς πόρους, και  καθοριστικός παράγοντας εντατικοποίησης της γεωργικής παραγωγής. Για τον λόγο αυτό, δεδομένων και των κλιματικών συνθηκών της χώρας έχει γίνει ιδιαίτερη προσπάθεια από το κράτος και τους αγρότες να αναπτυχθούν οι υποδομές ώστε να αρδεύεται ένα σημαντικό τμήμα της καλλιεργούμενης γης. Συνοπτικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι από τα  ~34.700.000 στρέμματα καλλιεργούμενης γης στην Ελλάδα τα ~14.300.000 στρέμματα αρδεύονται (~6.300.000 στρέμματα με συλλογικά αρδευτικά δίκτυα που έχει κατασκευάσει το κράτος και τα έχει παραχωρήσει για εκμετάλλευση στους χρήστες-αγρότες και ~8.000.000 στρέμματα με ιδιωτικές γεωτρήσεις).

Γίνεται φανερό ότι ο δημόσιος αλλά και ο ιδιωτικός τομέας έχουν συμβάλει σημαντικά στην ανάπτυξη του τομέα αυτού. Στα έργα αυτά διαχειριζόμαστε ετησίως μια τεράστια ποσότητα νερού ~4.700.000.000m3 που αντιστοιχεί σε 12 φορές τον ωφέλιμο όγκο της λίμνης Πλαστήρα! Η ποσότητα αυτή αντιπροσωπεύει το 80-85% των ετησίως χρησιμοποιούμενων υδατικών πόρων στην χώρα.

Το θέμα που τίθεται όμως είναι αν τα έργα αυτά λειτουργούν σωστά, χωρίς μεγάλα προβλήματα μέσα στα πλαίσια μιας ορθολογικής διαχείρισης, προστατεύοντας το περιβάλλον.

Δυστυχώς η μέχρι τώρα εμπειρία είναι ότι η κατάσταση στον τομέα αυτό της διαχείρισης του αρδευτικού νερού κάθε άλλο παρά καλή είναι.

Η κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει σήμερα τα αρδευτικά δίκτυα, στα οποία έχουν επενδυθεί μεγάλα κονδύλια είναι ιδιαίτερα ανησυχητική.

Παλαιά υπήρχε στο Υπουργείο Γεωργίας μια υπηρεσία –Υπηρεσία Εγγείων Βελτιώσεων, ΥΕΒ, που στήριζε τους φορείς διαχείρισης των έργων (Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων, ΟΕΒ) έχοντας κατάλληλα στελέχη (γεωπόνους και μηχανικούς), μηχανικό εξοπλισμό και την αναγκαία τεχνογνωσία.

Η υπηρεσία αυτή υποβαθμίστηκε και αποδιοργανώθηκε και πλέον δεν μπορεί να συμβάλει στην υποστήριξη των ΟΕΒ.

Οι  ΤΟΕΒ, αφού ετέθησαν στην αρμοδιότητα διαφόρων φορέων (τελευταία ήταν στους ΟΤΑ), με ένα τελευταίο νομοθέτημα μεταφέρθηκαν στην αρμοδιότητα των Περιφερειών.

Ας αναφερθούμε καταρχάς στα συλλογικά εγγειοβελτιωτικά έργα που όπως προαναφέραμε κατασκεύασε το κράτος και τα διαχειρίζονται οι αγρότες με τους Τοπικούς Οργανισμούς Εγγείων Βελτιώσεων /ΤΟΕΒ. Ένας αριθμός ΤΟΕΒ συγκροτεί ένα ΓΟΕΒ (Γενικό Οργανισμό  Εγγείων Βελτιώσεων). Εκτός από τους ΤΟΕΒ και ΓΟΕΒ υπάρχουν και άλλοι οργανισμοί διαχείρισης αρδευτικού νερού όπως ο ΟΑΚ (Οργανισμός Ανάπτυξης Κρήτης). Πάντως οι ΤΟΕΒ και ΓΟΕΒ είναι αυτοί που αποτελούν τον κανόνα και διαχειρίζονται τα περισσότερα εγγειοβελτιωτικά έργα.

Πολλά από τα έργα αυτά είναι πεπαλαιωμένα ενώ η συντήρησή τους υπολείπεται της απαιτουμένης λόγω έλλειψης χρημάτων και κακής οργάνωσης και το προσωπικό είναι ελλιπές.  Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση όπου μεγάλες αρδευτικές περίμετροι εκατοντάδων χιλιάδων στρεμμάτων δεν έχουν επιστημονικό προσωπικό ή το προσωπικό είναι ελάχιστο με αποτέλεσμα να μην μπορεί να υπάρξει σοβαρή διαχείριση των έργων (ΓΟΕΒ Άρτας 155.000 στρ., Παμίσου 40.000 στρ., Ιωαννίνων 60.000 στρ., Ορεστιάδας 350.000στρ.) .

Στα περισσότερα συλλογικά έργα η χρέωση του νερού γίνεται βάσει της αρδευόμενης έκτασης και όχι βάσει του καταναλισκόμενου όγκου, με αποτέλεσμα μεγάλες καταναλώσεις νερού (το διπλάσιο και τριπλάσιο της ορθολογικής κατανάλωσης). Τα δίκτυα λόγω έλλειψης επαρκούς συντήρησης έχουν μεγάλες διαρροές και κακή λειτουργική κατάσταση, και οι αγρότες  επεμβαίνουν (πχ απομάκρυνση περιοριστών παροχής και ρυθμιστών πίεσης) με αποτέλεσμα την περαιτέρω αποδιοργάνωση του συστήματος. Οι αγρότες πολλές φορές δεν πληρώνουν το κόστος χρήσης του νερού με συνέπεια ο οργανισμός διαχείρισης να μην δύναται να πληρώσει βασικά έξοδα (πχ. λογαριασμό της ΔΕΗ για τα αντλιοστάσια). Στα συλλογικά δίκτυα υπό πίεση συνήθως το κόστος άντλησης είναι η μεγαλύτερη λειτουργική δαπάνη, ενώ σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα θα έπρεπε να είναι το κόστος συντήρησης και μισθοδοσίας του προσωπικού.

Στις ιδιόκτητες γεωτρήσεις, η χρήση του νερού είναι περισσότερο ορθολογική διότι οι αγρότες επωμίζονται το κόστος άντλησης.   Παρόλα αυτά έχουν διαπιστωθεί υπερκαταναλώσεις νερού που αυξάνουν το κόστος άντλησης, προκαλούν σημαντική βαθειά κατείσδυση και απώλεια λιπασμάτων και κίνδυνο ρύπανσης των υπόγειων υδροφορέων.

Στο τομέα των ιδιωτικών γεωτρήσεων πρέπει να αναφέρουμε και το μεγάλο πρόβλημα των παράνομων γεωτρήσεων που, σε συνδυασμό με την υπεράντληση και την μεγάλη ακτογραμμή της χώρας, δημιουργεί το πρόβλημα της υφαλμύρωσης σε πολλές παράκτιες περιοχές. Αυτό συμβαίνει διότι όταν υπάρχει υπεράντληση η θάλασσα εισέρχεται υπόγεια στην ξηρά και υποβαθμίζει τον υπόγειο υδροφορέα. Το πρόβλημα της υφαλμύρωσης είναι εκτεταμένο και θεωρείται ως η μεγαλύτερη περιβαλλοντική βλάβη της γεωργίας στην Ελλάδα.  Για να αντιμετωπισθεί πρέπει να μειωθούν οι αντλούμενες ποσότητες και να γίνεται και τεχνητός εμπλουτισμός (δηλαδή να προσθέτουμε νερό καλής ποιότητας στις γεωτρήσεις). Πάντως η διαδικασία είναι μακροχρόνια προκειμένου να υπάρξουν αποτελέσματα βελτίωσης.

Τελικά αν θέλαμε να συνοψίσουμε η διαχείριση του αρδευτικού νερού δεν είναι στο επίπεδο που θα έπρεπε. Οι οργανισμοί διαχείρισης ΤΟΕΒ, ΓΟΕΒ κλπ θα έπρεπε να έχουν περισσότερο προσωπικό, καλύτερα καταρτισμένο και καλύτερη οικονομική κατάσταση. Θα έπρεπε να υπάρχει ένας οργανισμός ή υπηρεσία του υπουργείου όπως παλαιότερα η ΥΕΒ που  υποστήριζε την όλη προσπάθεια. Θεωρούμε ότι η υποβάθμιση και στην ουσία αποδιοργάνωση της ΥΕΒ ήταν ένα στρατηγικό λάθος της Πολιτείας. Σήμερα οι Περιφέρειες, στην αρμοδιότητα των οποίων περιήλθαν οι οργανισμοί αυτοί, δεν έχουν συνήθως το κατάλληλο προσωπικό και οργάνωση για μια ουσιαστική συμβολή στο έργο τους. Τα έργα πρέπει να τυγχάνουν συστηματικής παρακολούθησης από εξειδικευμένο προσωπικό προκειμένου να εντοπίζονται εγκαίρως τα προβλήματα και να αντιμετωπίζονται με δράσεις ανάταξης και εκσυγχρονισμού.

Όσον αφορά τις ιδιωτικές γεωτρήσεις θα πρέπει να μπει τάξη με έλεγχο-σφράγιση των παρανόμων γεωτρήσεων και έλεγχο των αντλουμένων ποσοτήτων νερού προκειμένου το σύστημα σε κάθε υδρολογική λεκάνη να είναι σε ισορροπία.

Το θέμα του αρδευτικού νερού είναι πολύ σημαντικό και θα πρέπει όλοι, αρμόδιοι φορείς και χρήστες, να συμβάλουν προκειμένου να υπάρξει μια ορθολογικότερη διαχείριση δεδομένων και των αλλαγών που παρατηρούμε στις κλιματικές συνθήκες.      

          

Προτάσεις για την βελτίωση της διαχείρισης των εγγειοβελτιωτικών έργων και γενικότερα της διαχείρισης του αρδευτικού νερού

  •  Σοβαρότερες μελέτες της γεωργικής ανάπτυξης και των αρδευτικών αναγκών των χρηστών σε μελέτες νέων δικτύων και σε μελέτες Ανάταξης και Εκσυγχρονισμού εγγειοβελτιωτικών έργων σε λειτουργία.
  • Βελτίωση της διαχείρισης και συντήρησης των συλλογικών έργων.
  • Βελτίωση της οργανωτικής δομής: Δημιουργία νέων ευέλικτων  οργανισμών κοινής ωφέλειας (ή υπηρεσίας του Υπουργείου) που θα επικουρούν τους  υπάρχοντες (με το κατάλληλο προσωπικό, την τεχνογνωσία και το μέγεθος για να φέρουν σε πέρας επιτυχώς το έργο της διαχείρισης των υδατικών πόρων).
  • Τεχνική καθοδήγηση των αγροτών από ειδικούς επιστήμονες για μια αποτελεσματικότερη χρήση του αρδευτικού νερού (δημιουργία Γραφείων άρδευσης).
  • Χρέωση του νερού σύμφωνα με τον καταναλισκόμενο όγκο και όχι σύμφωνα με την αρδευόμενη έκταση.  
  • Χρήση συστημάτων νέας τεχνολογίας, όπως οι υδροληψίες με ηλεκτρονικές κάρτες που θα συμβάλουν στην ορθολογικότερη κατανάλωση νερού.
  • Δημιουργία βάσεων δεδομένων για τα αρδευτικά δίκτυα.
  • Εύρεση οικονομικών πόρων. Η ενιαία διαχείριση των υδατικών πόρων (αγροτικό- αστικό- βιομηχανικό νερό) μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης των οργανισμών διαχείρισης και στην αναβαθμισμένη διαχείριση των έργων.
  • Εισαγωγή νέων καλλιεργειών (ή νέων ποικιλιών) με καλύτερη αποτελεσματικότητα της χρήσης του νερού.
  • Αυστηρός έλεγχος στην αδειοδότηση νέων γεωτρήσεων και στη λειτουργία των υπαρχουσών.
  • Έρευνα